Zaman zaman kendimizi çeşitli konularda sürekli ve rahatsız eden düşüncelere kapılmış bulabiliriz. Bu düşünceler genellikle evhamlara, kaygıya veya takıntılara neden olur. İşte bu takıntılı düşüncelerin işlevselliği etkileyecek boyutta olmasına obsesyon; bu düşünceler, takıntılar sonucu tepki olarak ortaya çıkan, bireylerin yapmak zorunda hissettiği dürtü ve tiklere ise kompulsiyon adı verilir. Günlük yaşamda belki gözlemleme şansı edindiğimiz takıntılı bireylerin hayatı bu takıntılar sonucunda tahmin edilemez derecede sıkıntıya girer. Fakat belirtilmelidir ki her takıntılı düşünce OKB değildir. Yaşanan sürekli düşüncelerin OKB kabul edilmesi için bu düşüncelerin bireylerin özellikle sosyal hayatı olmak üzere birçok alanda işlevselliğini etkilemesi gerekmektedir.
Toplumda en yaygın görülen obsesyon olan temizlik obsesyonundan örnek vererek OKB’yi biraz daha tanımaya çalışalım. Temizlik obsesyonu özellikle pandemiden sonra birçok bireyde kendini göstermeye başlamıştır. Bu obsesyona şöyle bir örnek verilebilir: Temizlik obsesyonuna sahip birey yemek yemeden önce ellerini 12 kez yıkamazsa yemek yerken elinde kalan mikroplar yüzünden hastalanacağını hatta öleceği fikrine kapılabilir. Burada önemli bir detaydan bahsetmekte fayda vardır. Bazı bireyler pandemiden sonra temizliğe daha fazla önem verdikleri için kendilerine böyle bir etiket vuruyor da olabilirler. Fakat unutulmamalıdır ki psikolojik bozukluklarından biri olan OKB tanısı almak için uzman görüşe ihtiyaç vardır ve bir ruh sağlığı çalışanı olarak size verebileceğim naçizane ve en kıymetli tavsiyem hayatın hiçbir alanında kendimize tanı koymamamız ve etiket yapıştırmamamız olacaktır.
OKB BELİRTİLERİ NELERDİR?
Obsesif kompulsif bozukluk yalnızca yetişkin bireylerde gözlemlenen bir bozukluk değildir. Hatta yetişkinlikte OKB tanısı almış birçok bireyin çocukluk çağında bazı OKB belirtileri gösterdiği bilinmektedir. OKB’nin belirtileri çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir ve her bireyde farklılık gösterebilir. Ancak, yaygın belirtiler arasında şunlar yer alır:
Takıntılı Düşünceler: Kişi sürekli olarak belirli düşüncelerle meşguldür ve bu düşüncelerden kurtulmak için çaba harcar. Bu düşünceler genellikle korku, endişe veya rahatsız edici içerikte olurlar. Örneğin, birinin sürekli olarak sevdiklerinin zarar göreceği veya kendisinin kirlenmiş olabileceği düşünceleri buna örnek verilebilir.
Kompulsif Davranışlar: Takıntılı düşüncelerden kaçınmak veya onlarla başa çıkmak için kişi belirli davranışları tekrarlar. Bu davranışlar dışarıdan genellikle mantıksız veya aşırı görünür ve kişinin günlük yaşamını önemli ölçüde etkileyebilir. Örneğin, sürekli el yıkama, sayma, kontrol etme veya düzenleme gibi davranışlar örnek verilebilir.
Zorunlu Düşünceler: Kompulsiyonlarla ilişkili olarak, kişi belirli bir eylemi yapmak zorunda olduğunu hissedebilir. Bu eylemler genellikle takıntılı düşüncelerle ilişkilidir ve kişinin o anki huzursuzluğundan kurtulmak, korkularını azaltmaya veya kontrol etmeye yöneliktir.
Günlük Yaşamda Sıkıntı: OKB’ye sahip olan bireylerin günlük yaşamı sıkıntıya girebilir. Takıntılı düşünceler ve kompulsiyonlar, iş, okul, ilişkiler ve diğer önemli alanlarda işlevselliğini büyük ölçüde etkileyebilir.
Davranışların Kontrol Edilememesi: Kişi takıntılı düşünceleri veya kompulsiyonları kontrol etmekte zorlanabilir ve bu davranışları istemeden yapabilir. Bazı tikler buna örnek verilebilir.
OBSESYON TÜRLERİ
Obsesif kompulsif bozukluğun pek çok türü vardır, bunlardan en yaygın olanları şöyle sıralanabilir:
Temizlik Obsesyonu: Kişi, sürekli olarak mikroplardan veya kirlilikten kaçınma düşüncesiyle aşırı temizlik yapar. (Elleri sayısız kez yıkamak, kirlenme korkusuyla sosyal hayattan soyutlanma)
Kontrol Obsesyonu: Kişi, belirli bir durumu veya olayı kontrol etme ihtiyacı hisseder ve bu düşünce sürekli olarak zihnini meşgul eder. (Spontane gelişen olaylar karşısında yüksek kaygı yaşanır.)
Simetri veya Düzene Karşı Obsesyon: Kişi, nesnelerin, düşüncelerin veya davranışların simetrik veya düzenli olması gerektiği düşüncesiyle rahatsızlık duyar, kendisine düzensiz gelen her şeyi simetrik biçimde düzeltme ihtiyacı duyar. (Ev içinde tabloların arasındaki mesafeleri eşitlemeye çalışmak.)
Hoarding (Biriktirme) Obsesyonu: Kişi, aslında gereksiz olan fakat atarsa ona ihtiyaç duyabileceğine inandığı nesneleri biriktirme veya atmada zorluk yaşar, bu da evin düzenini veya işlevselliğini bozar. (Bir gün lazım olur diye çok eski olmasına rağmen hiçbir eşyayı atamamak.)
Mükemmeliyetçilik Obsesyonu: Kişi, mükemmel olma ihtiyacı hisseder ve bu nedenle sürekli olarak yüksek standartlar belirler. (Dış görünüşü, hazırladığı proje, ev düzeni gibi kendine ait olan her şeyde mükemmellik ister.)
Din Obsesyonu: Kişi, dini düşünceler veya ritüellerle aşırı meşgul olur ve bu düşünceleri kontrol etmede güçlük çeker. (Namaz esnasında dini şüphelerin akla gelmesi ve sonrasında yaşanan yoğun kaygı)
Şiddet Obsesyonu: Kişi, kendisinin veya sevdiklerinin zarar göreceği veya zarar verebileceği korkusuyla sürekli meşguldür. (Bireyin aslında çok sevdiği kişiye karşı aklından ya onu şuradan itersem ve ölümüne neden olursam gibi düşünceler yaşaması.)
Cinsel Obsesyonlar: Kişi, cinsel düşüncelerin veya dürtülerin kontrolünü kaybeder ve bu düşüncelerin yoğunluğundan rahatsızlık duyar. (Dinine bağlı yaşlı bir kadının kendinden genç erkekler hakkında uygunsuz düşüncelere kapılması.)
Sağlık Obsesyonu (Hipocondriyak Obsesyon): Kişi, sürekli olarak hastalık veya sağlık sorunları hakkında aşırı endişe duyar ve sürekli olarak vücutlarını veya sağlık durumlarını kontrol eder. (En küçük hastalık belirtisinde yoğun kaygıya kapılmak, sürekli doktor ve hastane arayışı içinde olmak.)
OKB’YE NE NEDEN OLUR?
OKB’nin birçok çeşidi vardır ve her biri bireylerin hayatını birçok yönden olumsuz etkiler. OKB’nin neden kaynaklandığına dair net bir bilgi mevcut değildir. Fakat OKB’nin genetik faktörlerin yanında çocukluk çağı travmalarının, serotonin düzensizliği ve kişilik özelliklerinden kaynaklanabileceği belirtilmektedir. Örnek vermek gerekirse, kişinin mükemmeliyetçi, kuralcı ve ayrıntıcı özelliklere sahip olması OKB için uygun bir zemin hazırlar.
TANI ALMAK
Her bozukluk gibi OKB tanısı almak için de uzman görüşe ihtiyaç vardır. OKB tanısı için herhangi bir nicel veriye, teste ihtiyaç duyulmaz. Alanında uzman bir görüş tarafından yapılan davranışsal gözlemler tanı için yeterli olmaktadır.
EN ETKİLİ TEDAVİ YÖNTEMLERİ
Bilişsel-Davranışçı Terapi: BDT terapisi özellikle OKB tedavisinde en yaygın kullanılan terapi çeşitlerinden biridir. Bu terapi ekolünde hedef obsesyonlara neden olan düşünce kalıplarını bulmak ve onları daha işlevsel ve doğru yargılarla değiştirmektir.
Maruz Bırakma ve Tepki Önleme (MBTO): Bu terapi ekolünde hastanın yoğun kaygı beslemesiyle oluşan obsesyonların üzerine gidilmesi hedeflenir. Fakat tabii ki de maruz bırakma terapinin ilk aşaması değildir. Terapist danışanı bu duruma hazırlar ve ilerleyen süreçte danışan maruz bırakılarak korku ve kaygının azaltılması hedeflenir.
Stres Yönetimi ve Gevşeme Teknikleri: yaşanan yoğun stres OKB semptomlarının tetiklenmesine neden olabilir. Bu nedenle stresi azaltmak için uygulanan yöntemler terapi kadar etkili olmasa da bireylere iyi gelecek yöntemlerden biridir.